Habardugaag
Habardugaag
Dabadheer sideedii
Seben dayrawaayoo
Diihaal la baabba’ay,
Daxiir dhurwaagii
Dadka qaadan jirey iyo
Dinnaahow libaax baa
Ku dagaalay hiliboo
Dukundaakun lays mari.
Waraabaa durduriyoo
Dooxooyinkoo idil
Qaylaroor u dirayoo
Daayeerro iyo yey
Iyo kay dawaco tahay
“Soo dareera!” yiriyoo
La ballamay dugaaggii.
Dugaaggii markuu shirey;
Dawacaa far taagtoo
Waxay tiri: “Maxaa daran,
Hawl baa iga dambeeysoo
Teer iyo dorraataba
Naylo reero degey baan
Islahaa ka doox wane.”
”Mana garan dugaagow,
Beesha derinta fidisiyo
Danta loo golleeyee,
Yaa tumay durbaankoo
Ka dambeeya gogoshaan?”
Waraabaa is doortoo
Darbuush madaxa saartoo
Dugaag oo i su soo baxay
Intuu soo derderey qaar
Oo daacay wuxuu yiri:
“Anaa fidiyey derintaan
Dantaan uga golleeyana
Daryeelkiinna weeyaan.”
Wuxuu taa ku sii daray,
“Bahal waa dayacanyahay
Duqnimada bah Deri iyo
Deylamaana sababta leh
Dawgiyo xaqeennana
Haddii aynnan daaficin
Waynna duudsiyaayaa,”
”Dulliguu na baday iyo
Dibindaabyadiisaa
Naga reebtey dunidoo
Dib u eegan maynnoo
U dulqaadan maynnee,
War maxaad ka damacdeen?”
Buu ku daayay hadalkii.
Eey baa duryamayoo
Inta uu ka daba kacay
Durbadiiba wuxuu yiri:
“Waraabow ma diiddannin
Bahal inuu dayacanyahay
Laakiinse Deylame
Duqii beesha weeyee
Waa in laga dambeeyaa.”
“Dembigaad ku sheegtoo
Dusha awga tuurtana
Diradira cad weeyoo
Haddii aan dugaag nahay
Kugu diidney taladaas,
Yaase duubka kuu xirey,
Dugaag kaaga dhigey Boqor?
Durey maadan noqonnine
Deji baan ku leennahay?”
”Mana garan dantaadiyo
Dulucdiyo ujeeddada
Waxaw duurxulaysoo
Libaax kugu dandaanshee,
Waxaad damacday noo sheeg!
Dakanooyin hore iyo
Deyn miyaad ku leedahay?”
Dhurwaa baa darbuushkiyo
Degta ilaa tagoogyaha
Bakhti-dhawr dulsaarraa
Intuu dayma-dhidarrayn
Daawaday wuxuu yiri:
“Waxaan doonayaa madax
Doorashaan u taagnahay
Duugowdey Boqornimo
Giddigood bah Deri iyo
Libaax waa in uu dego.”
Dawlad baan dhisaayaa
Dugaag uu u simanyahay
Durjigoodna bahallada
Waxay doonayaan iyo
Daryeel baan ka simayaa.”
“Meel lagu daweeyiyo
Dugsiyaan u furayaa
Cirkoo da’a baruur iyo
Waxaan duulla helin iyo
Darib iyo leg baan siin.”
”God wuxuu ku dumi jirey
Iyo kii daleel yiil
Giddi meel dugsoon iyo
Aqal daahyo weyn baan
Maatada dejinayaa.”
”Duulkii qaawanaan jirey
Diricyaan u xirayaa
Maraakiibta dooshiyo
Doonyaan u rarayaa
Dahab iyo xariir baan
’Kala doorta!’ leeyahay.”
”Duurka iyo kayntii
Harraad lagu dawikhi jirey
Webiyaal durdurayoo
Lagu wada dabaashaan
Ka dillaacin doonaa.”
“Reer-reer-ku-duulkii
Damal iyo galoolkii
Dooxashadii qabiilnimo
Dulmigiyo addoonsigii
Derisnimo xumaantii
Sababihii dib noo ridey
Dalka waan ka tirayaa.”
“Intaasoo danteenniyo
Dawadeenna guudba ah
Ayaan doon is-leeyee,
Maygu dabaggalaysaan,
Mise waygu diiddeen?”
Buu dood ku soo xirey.
Eey baa is-dabajoog
Inta uu indhaa dabay
Misna caro darteed yiri:
“Inay duni geddoon tahay
Taariikhda duugga ah
Dib haddaad u raacdaan,
Hadmaa duhur dharaareed
Qorraxdoo dushaa timi
Dayax uu wax tari jirey?”
“Hadmaa goobo dirireed
Intay diricyo dhuuntaan
Doqon geelal dhicin jirey?”
“Hadmaa dood aqooneed
Rag intuu ka dalagsado
Dumar loogu wici jirey?”
“Waxaa taa la darajo ah:
Waraabow dabuubtiyo
Dooddaada maanta ah.”
“Malaayiin duddo horteed
Delebkii durta u dhacay
Ee loo dabbaaldegey
Lagu doortay reer Deri.”
“Daabac baan u rogayaa
Danabbada Shabeel iyo
Fahad oo ka daran iyo
Duubi weyne Nimir iyo
Dinna baan casilayaa.”
“Habkii kala dambeeyntiyo
Guddoonkii duqnimadana
Dugaag baan dhex dhigayaa.”
“Layskama darooryoo
Muran lama daliiqee
Duul ma kaa maqlaayaan?”
”Doorkaan horreetana
Anigaa u diyaaroo
Dugaag igu kalsoonyahay
Miyaan inaad dayuus tahay
Dawlad aad ka madax tahay
Kugu doorannaayoo
Kugu dabo istaagnaa?”
Curri baa ku sii daray
Oo yiri: ”Dugaagow!
Waa laydin dagayaa
Debin baa la xirayaa
Dureemaa la rogayaa
Sixir baa la degayaa.”
”Waa laysku keen dirin
Dilka iyo colaaddiyo
Dakannada dhexdeennana
Dib baa looga sheekeeyn.”
”Cirkoo da’a baruur iyo
Waxaan duulla helin iyo
Darib iyo leg waa been.”
“Duurka iyo kayntana
Webiyaal durdurayaan
Ka dillaacin doonaa
Hadal doqon-ma-garatiyo
Sir daboolan hoos iyo
Samac iyo qab weeyaan.”
“Yaase lagu dagaayaa
Lagu duufsan karayaa
Oo sun iyo deebaaq
Malab loogu darayaa
Oo taa ka diimmoon?”
“War ha noo dardaarwerin
Ama doobbi ama qooq
Ama duul sidii haad
Ama duubka beenta ah
Dalowyada la meermeer.”
“Mar haddaan dirkaygiyo
Eey diricyadiisiyo
Intaan daaqin geedaha
Kuu dooranayn madax
Ama daadduf liitiyo
Diinlaawe mooyee
Libaax kugula duuleyn.”
Waraabaa dibbirayoo
Intuu yeerey laba daan
Ku soo duulay Eeyoo
Miciyaha intuu daray
Dummaddiina ku joogsaday
Durruqaan wuxuu yiri:
“Dabadhilif aqoon iyo
Daandaan itaal xumo
Doqommadaa ka liitaba
Dugaaggow wax loo dhigo
Intaa dunida joogteen
Duulkaa ma aragteen?”
Shabeel daray ku joogoo
Shirka daawanaayana
Soo dego intuu yiri
Eey bay dorraad iyo
Duman bay kulmeen shalay
Been aan daboollayn
Inta loo dambaaburay
Isna meeshii lagu doox.
Digta iyo cabaadkii
Dummaddiyo shabeelkii
Markii Eey la daawaday
Meydkii dushiisii
Dawacaa mashxaraddoo
Dhidar baa dacuucoo
Yey baa daleentoo
Giddi diric Dhurwaa yiri.
Dhurwaa baa kuwuu diley
Sidaan looga diirayn
Bahal loo danqanahayn
Inta uu ku diirsaday
Oo duugtey shanabbada
Yiri: ”Habardugaagow,
Waa in lay duceeyaa!”
Wuxuu taa ku sii daray
Oo tii ka sii daran,
”Amarkaan idiin diro
Degdeg waa in uu fulo
Oo ciidan loo diro
Inta uu Libaax dego.”
”Ilaa Doollo iyo Ciid
Hawd dacalladiisaa
Dooxada Nugaal Godan
Deex Bari u daaddegga
Golol soo duljoogsada
Duullaan galoobbaxa.”
“Webiyada u soo dega
Duhur dhaafa Hiiraan
Bakool hays dultaagina
Gedo daraf ka soo mara
Dekeddaa Kismaayiyo
Beeraha ka soo daya
Ka soo duuba xoolaha
Dibjiriin ka wada sima.”
”Aniguna dantiinnaan
U dadaalayaayee
Dayicii horreetoo
Libaax innagu daawaday
Qolo-qolo dugaaggii
Waa in aynnu duugnaa.”
“Wixii aan durraantana
Xaqa lama daboolee
Waa in lay dallaashaa
Ciddii aan dirsado iyo
Anigiyo dirkaygana
Laga wada dambeeyaa.”
“War bal eega Dacawiyo
Dhidar diifta gaajada
Ma wax loo dulqaataa?”
Intuu dibintii sare iyo
Tii hoose kala direy
Oo ilaa dalqada furay
Buu yiri: “Dareeroo
Orda oo dagaal taga!”
Badankood dugaaggoo
Dawaco iyo Yey iyo
Dhidar ay dalbanayaan
Baa Dhurwaa la duubtoo
In ay hawshii loo diro
Xoog ku daafacaayaan
Bay ku xilo dalaaqeen.
Darandoorri joogto ah
Duullaan qarsoon buu
Soo dumay Dhurwaayoo
Nabad lagu dangiigiyo
Dawo waa ka dhaartoo
In uu daadsho dhiig iyo
Daandaansi daynwaa.
Qaylaa dalluuntoo
Dawankaa is dhaafoo
Debedda iyo gudahaba
Dabaxiir wuxuu dhigey
Baa gaaray duunyada.
Maroodaa dalqamayoo
Faras baa danaanoo
Yaxaas baa dabaashoo
Diin baa gurguurtoo
Digniin wadar ahaaneed
Dabaxiir ergo u direy.
Hayeeshee digniintiyo
Dacwada iyo taladii
Dabaxiir ma qaayibin.
Wefdi uu Dameer iyo
Daayeer horkacayoo
Dacwadii u keenana,
“Dib-u-socod ayaa tiin
Dembi baadna wadarnimo
Daallin kula heshiiseen,”
Giddi ugu dardaarweri
Duqowdiina ma soo noqon
In uu dileyna loo daa.
Dalkii gebi ahaantii
Abaar daahyo rogatiyo
Dooxashiyo qabiil aan
Duulla laga xishoon baa
‘Dam!’ Ilaah ku siiyey.
Wax kaleeto daayoo
Samadiina wax da’a iyo
Lagawaa daruuroo
Daacuun wax laayiyo
Cudur baa ka soo degey.
Deeriyo biciid iyo
Goroyiyo dameerfarow
Inta daaqda geedaha
Doofaar ka maqanyahay
Ayaa soo dillaamoo
Ugaar diririgteedii
Dedibkaa gariiroo
Intay Aar la duubteen
Gembi bay durraanteen.
Libaax baa diryaankii
Ka soo toosay damaloo
Yiri: “Waa gar iyo daw
Doc inaad ka noqotaan
Daandaansigiisiyo
Dulmiguu dhurwaa wado.”
“Waan daahay mooyee
Anna idinma dayrine
Xaqa oo dillaaciyo
Dalkoo laga gadoodoo
Dagan baan sugaayay.”
“Imminkana danteenniyo
Waxaad iga dalbaysaan
Anigaw diyaar ahoo
Dabaxiir eryaayoo
Ka curyaamin dibeddee
Intaad dabamaryeysaan
Guduhuun dab kaga shida.”
Duullaanki koowaad
Waxaa weerar loo direy
Col ma-daalayaal iyo
Dabaggaalle koox uu
Dalyaqaan u yahayoo
Dib u noqosho garanayn.
Waraabiyo dirkiisii
Digta waa horaadkii
Weerarkuu la dabaggalay
Jeeruu kun kaga diley
Kama harin tan iyo duhur.
Darbadihii ku xigey baa
Dhurwaa daad sidiisii
Dhiig looga daadshoo
Malyan sowtan laga diley
Doofaar u badanyahay.
Doorkii colkiisiyo
Markii doobki laga jaray
Dabaxiir baroortii
U dillaan galbeedoo
Dacwad nabadda soo dhiib.
Markii subax darbuushkiyo
Dhurwaa dawladnimadii
Daleel kaga dhaqaaqoo
Barqo uu ka dalagsaday.
Dameer baa isbidayoo
Isa soo daruuroo
Dacas suulal go’an iyo
Intuu qaatay dabaggaab
Yiri: “Xoog anaa degey
Dabaxiir godkiisii.”
“Ciddii igula dooddana
U dulqaadan maayoo
Waxaa iga digniin dhaar
Dameertu iiga furan tahay
Dabayl aan afuufiyo
Qoob baan ku dilayaa.”
“Duunyo iyo bahallana
Duulkii i racee
Daacad ii ahaadana
Bal intii ka deeqdiyo
Maankaal dawo ah iyo
Digir iyo qaraan siin.”
Damac waa belaayee
Qoollaa ka duday taas
Oo yiri: ”Dameeroow,
Dagaalki anaa galay!”
“Adna waad dayowdoo
Kursi bayska damacdaye
Darbaalka iyo koorihi
Dabageliskii reeryadii
Duudkaaga saarrayd
Dulmigiyo gumeysigi
Dabaxiir anaa ridey.”
“Dacaygii ku qowlalay
Iyo dabarki lugahee
Xor inaad u daaqdiyo
Kuu diidey noloshaba
Duntoodii anaa jaray.”
”Adna daaman weynow
Daaraha Shangaanniyo
Ilaa iyo Digfeer baad
Biyo daabbuleeysoo
Daaqaysay cawskee.”
”Xukunkaad ku duushoo
Dusha aad u ridatana
Cidi kuuma doorane
Maad lihid dumaashee
Ogow waad duddubisaye.”
“Hayeeshee dan hoosiyo
Dawaa naga dhexeeysee
Taadu hay dambeeysee
Doodi waa hadhowtee,
Marka hore dagaal culus
Deylame igula qaad.”
“Giddigoodba reer Deri
Dawgii dhurwaa maray
Ha ka dabaqaxeenoo
Dalka yaan mid kaga harin.”
“Hawsha ciidan dumiddiyo
Xeeladaha dagaalkana
Diric igaga toolmoon
Dugaag kama helayside,
Taas aniga ii daa!”
Diiq oo la joogoo
Dawlad loo xilsaaroo
Doonaayay weligiis
Isagiyo digaaguba
Xamaroo dabgalo iyo
Qarankuba inuu dumo.
Ayaa yiri: ”Dameerow!
Dulucdeedu taladuu
Soo jeedshey Dooxane
Fursad dahab ah weeyee
Anna waa i deeqdaye
Ha dayicin tanoo kale
Ee diraca taageer!”
“Haddii kale dagaalkaan
Dabaxiir ku qaadniyo
Waxa daqarro waaweyn
Doogtoodu nagu taal
Deylame hadduu ciyoo
Xamar soo duljoogsado
Waa la innooga darayaa.”
“Adna dacaygaad gooysiyo
Darbaalkiyo haantii baa
Dib laguugu rarayaa
Siduu sheegey Dooxane
Kursigaan duqnimadana
Waa lagaa dejinayaa
Ama waaba lagu dili.”
Dameerkii shakaa galay
Hayeshee dabuubtii
Jawaab diiddo kama oran,
Daayeer arkaayayna
Wuxuu yiri, dibkuu ruxay.
Eeyna dacay dhareer liyo
Duuddaa abiidkiis
Waa dabeecaddiisee
Darajooyin been iyo
Soo xirey direesoo
Inta uu duddummo dheer
Ula baxay daf iyo buun
Qayluu durbaba ciyey.
Wuxuu yiri dacuucdii
Shir intuu degdeg u wacay:
“Dabaxiir ka durug Xamar
Midse nooga daranoo
Duumo iyo khatar baa
Wali daarta nala yaal.”
Dibjir iyo ma-garatiyo
Wixii doqon shirkii yimi
Doolli uu ka madaxyahay
Dib u urursey eey oo
U hoggaami duullaan.
Wadarnimo bah Deri baa
Dildillaaca oogtiyo
Markii waagu daalacay
Diigaanyo ciidammo
Lagu soo dilaanshoo.
Deylamoo qoslaayoo
Isaga iyo reer Deri
Farxad iyo damaashaad
Dabaxiir jabkiisii
U dabbaaldegaayaan.
Dagaal aanay filannayn
Dooxane colkuu waday
Sow sida daruur roob
Kuma degin arooryoo
Xamar debedda kama dhigin.
Duqsi iyo aboor iyo
Doorshaan dhammaantina
Dab intay u dhiibeen
Dalkii gebi ahaantii
Ayax beer ku degey iyo
Diirdiir sideedii
Saacad bay ku diirteen.
Waddankii degaankiyo
Ku wacnaa dalxiiskana
Sida meel dukaafad ah
Lafo daadsan mooyee
Kuma harin dureemiyo
Doog iyo wax nooliba.
Maxamed Xaaji Nuur Maxamed
Maarso 1991
E-mail: mhd.h.n@live.com
