“Horta miyuu mudan yahay in wiil Soomaali ahi hooyo foolato?”

“Horta miyuu mudan yahay in wiil Soomaali ahi hooyo foolato?”

Inan reer Burcood ah ayaa weedhaa laga hayaa.

Qaybta 2aad

Hooda waxay dhegta u taagaysay, guul iyo guuldarraba, waxa guddiga doorashadu soo saaro ama ku dhawaaqo, inkasta oo ay tuhun qabtay. Marnase ma filayn in wax labadaa aan ahayn soo bixi doonaan. Hal mar ayaa  madaxu qarxay markii war xisbigeeda ka soo baxay muujiyey in doorashadii lagu shubtay oo la macne yahay, “waa layna musuqmaasuqay oo waxaa la rabaa in musuqaa laynagaga guulaysto”. Waxaa goor fiid ah hal mar magaalada Burco is qabsaday mudaaharaad xooggan.

Hooda, iyada oo aan is ogeyn oo jidbaysan, ayay mudaaharaadkii dhexqaadday. Iyadoo caro iyo qiiro cirkaa maraysa ayay dadkii dhex booddey. Waa markii u horreeysey ee cimrigeeda, iyadoo aan xijaab xirnayn bannaan u baxdo. Markiiba mudaaharaadkii wuxuu isu beddeley mid rabshado wata. Hooda oo qaylinaysa ayaa gaadhi boolisku leeyahay hardi ku dhuftay. Iyadoo dhaawac sinta ka qabta ayaa saldhigga booliska la geeyey. Waa markii u horreysey ee waligeed saldhig la geeyo. Hooda waxay garaysanwayday sida boolisku gaadhiga ugu tuureen, cayda iyo hanjabaadda afkooda ka soo baxaysay, iyagoo aan dan iyo xeel ka lahayn jugta gaartay iyo inay qof dumar ah tahay. Hooda xitaa waxay ka yaabtay markay qabanayeen in ayan ixtiraamayn xubnaha jirkeeda oo meeshii ay doonaan qabanayay. Hooda subixii dambe ayaa la soo daayay. Kolkii ay socon weydey, waxay gurigeedii ku timi Bajaaj.

Hooda iyada oo sariirteedii jiifta ayay dib u milicsatay taariikhdii nolosheedu soo martay. Waxaa u soo baxday, ilaa iyo maalintii ay dab ka leexatay, in lagu maaweelinayay rajo aan loo hawlgelin in la gaaro lidkeeda laga shaqeeynayay. Hooda waxaa dhegeheeda ku batay ‘nabad iyo barwaaqo ayaynnu haysannaa’ iyo ‘dalka barwaaqaa fadhida’. Waxay isweyddiisey barwaaqada la sheegayo waxay iyadu u arkiweydey.

Waxaa mar dambe u soo baxday, ‘Eebbaa Mahad lahoo, haa! barwaaqo waynnu haysannaa’. Hayeeshee, barwaaqo waynnu haysannaa, keliya waa kolka aynnu nolosha ama nabadda SL haysato loo barbardhigo midda Muqdisho. Waxay isweyddiisey goorta laga gudbi doono muraayadda Muqdisho daawashadeeda laga qiyaas qaadanayo. Maxaa diidey in laga cabbiraad qaato midda dalalka dunida ee horumaray?

Haddana waxay isweyddiisey, “Horta haddii Xisbiga Waddani doorashada ku soo bixi lahaa, miyuu dalku sidan ka fiicnaan lahaa? Oo yaa kugu yiri?” Dabadeed ragga xisbiga hoggaamiya ayay daraasad ugu noqotay. Waxaa u soo baxday in ayan waxba ka duwanayn kuwii joogey iyo kuwa imminka la leeyahay waa guuleysteen, aan ka ahayn in ay qabiil ahaan ka xigaan kuwaas kale. Hal mar ayay liqday dareenkeedii ku aaddanaa Xisbiga Waddani ayaa libaan keeni lahaa. Waxayse waxaan kolla la oggolaan karin u aragtay is-boobka iyo ku shubashada la sheegayo.

Intaa markay ka soo jeesatay ayay is tiri, bal SL ku wareertaye Soomaalida kale eeg. Si guud ayay u daawatay deegaamada ummadda Soomaalidu deggantahay oo ku dhaqantahay. Dhinac kasta hadday ka eegtey, waxaa u soo baxay niyadxumo, waxayna garwaaqsaday marka la eego gudaha Soomaaliya inay meelaha ugu roon ku nooshahay oo iyadu yare dhaanto gabadha le’eg ee Muqdisho joogta. Iyadaa Hooda ah oo sidaa u niyadxun misana la kuunyayo. Waxay soo xasuusatay qarixii Soobbe. Waxay hoosta iska tiri, waa adduun! Ma adiga oo Hooda ah ayaa Soomaali ugu wanaagsan? Alleylehe Soomaaliyi adduunka macne uguma noola.

Kolkay dhakafaar kala soo laabatay xaaladda guud ee qowmiyadda Soomaali la yiraahdo, ayay mar kale waxay isweyddiisey, sababta Soomaalida dayaca ugu wacan? Si fudud ayay isugu jawaabtay. Waxaa jawaab u noqotay in ummadda waxa halkaa dhigey yahay raggeeda. Illayn waa tii la yiri, ”raqba waa ku raggeedii”. Waxay soo xasuusatay Maxamed Siyaad Barre ilaa kuwa imminka jooga, waxa laga cabanayay in uu yahay ragga hoggaanka ummadda u haya.

Waxay ka fekertay liibaanta hablaha jooga waddamada horumaray ee la filka ahi ku nool yihiin. Waxay isugu jawaabtay, in dalalka horumaray waxa heerkaa gaadhsiiyey in uu raggoodu yahay. Waxay isweyddiisey, tolow ma arki doontaa ragga Soomaaliyeed oo is-beddeley? Indho quus xabaarsan ayay kala soo laabatay.

Markaas ayay isweyddiisey: “Horta miyuu mudan yahay in wiil Soomaali ahi hooyo foolato?” Inkastoo uu hammigeedu ahaa inay kol uun wiil Soomaali ah u heesto oo kudankudiso. Haddase hankaa way dhigtay oo waxay dareemaysaa in wiil ay dhashaa uu sida habaarqabayaasha iyada ka yaabiyey isna ummadda iyo jiilasha wakhtigiisa u dhibo. Waxay isugu jawaabtay, oo maxaad ba u dhalaysaa?

Hadday si fiican u dhex makhuuratay wax-ma-tarennimada ragga Soomaalida. Waxay qaadatay go’aan xag jirnimo ah. Koowaad, meel dambe oo nin Soomaali ihi ka taliyo in ayan habeen u soo hoyan. Labaad in ayan wiil Soomaali ah xanbaarin. Waxay damacday in ay afka Soomaaaliga ku hadalkiisa go’aan ka gaarto. Waxayse isaga daysay waalidkeed iyo ehelkeeda inay kula hadli doonaan.

Qoraalladeedi sida waalidaah  isaga soo dabo dhacayay wax garowshiiyana kaga weydey kuwii ka faallooday. Waliba ragga qaar kuba tilmaamay inay tahay qof belo-sheeg ah.

Waxay ku soo af jartay maansadan hoos ku qoran, iyadoo ku halqabsatay gabar Naciimo la yiraahdo oo qoraalladeeda taagero u muujisay. Waxay sheegtey barteeda fb inay xirtey bulshadii ay saaxiibka ku ahaayeenna waxay ka dalbatay cafis. Ma sheeginnin sababta, waxaase laga yaaba inay wax ku qorista af Soomaaligaba joojisey. Il iyo baal dambe lama saarin. Oo xaggee bay aadday? Bal adba!

 

Waxay tiri:

 

Nafi waxay ku heentiyo

Nuur soo bidhaamiyo

Haddaan naawilaad jirin

Ma naruuro sheegtaa.

 

Haddaan naco khiyaaliga

Nacamluhu i daashaday

Nur ka deyin ismoodsiis

Negative miyaan ahay?

 

Nus qarnigii la soo maray

Nabad baan ku hurudnaa,

Miyey noloshu noo tahay?

Naalood kaleetiyo

Niyad horumar keentiyo

Miyuusan nasiib harin?

 

Mise naylo roob suga

Ninka lihi naq raacsado

Ayuun baan la nooc ahay

Nur Gu’ baan ku soomaa

Nimcadana dawarin baan

Nin kaleeto tuugaa.

 

Inaan anigu nuuxsado

Naqshadeeyo noloshoo

Neecow u soo baxo

Nalka dunida daawado

Nuur aqoonta kala baxo,

Hadmaa nidarka laga galay?

 

Nayruuska waayaha

Sannadaha na dhaafaa

Nah miyaaney keenayn?

Nabsigii xaggee maray?

 

Naas-nuugga gabanihi

Ma noocii horreetaa

Kii naxashka lagu ridey?

Maxaa tirada nimanka ah

Nin keliya ka wada dhigey,

Hal namuunad oo qura?

Naqsigaa u gaar iyo

Iska dhaxasha nacasnimo.

 

Naxli keene aragnaye,

Nasri-wade maxaa heley?

Nac miyey u noolyiin?

Kaba niyad xumaanaye

Waynnagaa ka noognaye,

Naciimooy ma nacab baa?

 

————-

 

Waxay sii tiri

 

Ninka dararta caanuhu

Dulmiga ugu dhiiqaan

Doobiyada ku buuxsaday

Ku dibbiray wixii guud

Ku dalaystay daaraha

Ku dalxiisa dunidaa

Loogu tumo durbaannada

Oo duunyaduu dhacay

Inuu daarta joogiyo

Abid daa’im noqoshiyo

Ku debbirey jiraalkiis

Dallacaad ka sii heley

Oo ku duco qaadiyo

Kii lahaa dillaal yahay

Isagoo dagaajaa

Daaddihiye lagu qoro

Dabuub orashadiisana

Doc kaleeto loo rogo

Dooddiisa nacasnimo

Mid dunida daryeeshiyo

Daaweyn dad laga dhigo

Isagoo dakaamoo

Ka damiiney garashoo

Dembi qorid ka daahiray

Dalanbaabbi talintii

Dul u yeeshey waayoo

Dabcigayga ciiloo

Doqonnimo ku daawaday

Dulinnimo adkeeysiga

Dersigaan ka korarsaday

Dayacaa dadkaygiyo

Dakharada dushaydiyo

Degelkaad ka garataa

Ku dardhaday midkii hore

Ma mid soo digleeyaan

Dadkiisa dhawraa?

 

Damiirkayga doogtiiyo

Dubaaqada ku taalliyo

Darxumada ku sii daa

Dood aan doorinayn talo

Hadal aan dux keenayn

Oo dicaayad loo rogo

Ceel aan dowlis loo ridin

Darkiisaa u sii jeed

Waa duug naftaadee

Ka dalaabay aniguye

Kuwa sii dugsanayow,

Idinkiyo dantiinna.

 

Cabdishakuur Cali Nuur

London, 02.01.2018

Dhammaad