Gabayo: QABO RAGAAD By SHIRE YUUSUF
QABO RAGAAD
Gabaygaan la magac baxay qabo ragaad waxaa tirshay Cabdullaahi Shire
Yuusuf oo ah arday ka baxay dugsiga sare ee cumar samatar waxaana uu
kaga hadlayaa isbedelka ku dhacay dadka soomaalida ah oo uu ugu wacan
yahay isdhexgalka bulshooyinka adduunka taasoo loo aanayn karo inuu
qodobka ugu weyni uu yahay aaladda internetka. Gabaygaan waxaa uu kaga
qayb galay tartan suugaaneed lagu qabtay magaalada Gaalkacyo, waxaana
uu yiri gabyaagu:
Qa’da maanso qiimaha murtida,quruxda suugaanta
Waa inuu qaryaankii tirsha,samo ku qeexaaye
Oo waliba qalad iyo xumaan,qabad ka dhawraaye
Qoddodaydu waa ila fogtahay,meelay qabataaye
Mid qaafiyad leh miisaan qurxoon,oo qalbiga taaban
Balaan qubo tixaha qaaligaa,Qaadir bay baraye
Haddii dhaqanku qawl baxay ahaamaanta, qaar gubaye
Qaraf bay ku daareen kuwaan,qiimihiis garane
Siyaasiga qurbaha jooga iyo,qaalimaa helaye
Waa loo qisayn jirey ilmaha,tan iyo Qaabiile
Qasad laga lahaa baa jiriyo,hadaf qorshaysnaaye
Qashin bay haddeer daawadaan,filin qabiixiye
Caanaha qiyaas laga lisoo,fiicnaa qadankoodu
Dhiilaha qafilan iyo mar bay,qabo ka buuxeene
Jeeg bay haddeer qabatimeen,weelka qalinkaaye
Afartaa qallooc aan ka digay,duul qarribankii dheh
Sidii Quube umeerin jirey,qiire maw yeelay
Afar kalana qodob soo socdiyo,gabayga qaarkii dheh
Nimanyahow qallooc baa ku dhacay,qaabkii nololeede
Qummanaan wixii aan lahayn,lagu qasaarowye
Waxaa qoorta loo lulahayaa,qoomka reer Yurube
Is qordhori rag badan baa iyiri,waanse qaadacaye
Qadaadkana habee bay dheheen,nimanka qaarkoode
Anigaa qardaaduba ayey,qurux ku sheegeene
Madaxaad qutida mooddidoo,qabaragaadkaasa
Qabashada surweelkiyo misana,maro la qaar gooyo
Waa waxa raggeennii qarribay,qaabada lahaaye
Qurux waa tan Eebbee hablihii, ways qorayaane
Labbis waxay ka qaataan midaan,qaawanaan tirine
Xishoodkay ku qaybnaan jireen,qoofalkii jara’e
Afartaa qallooc aan ka digay,duul qarribankii dheh
Sidii Quube umeerin jirey,qiire maw yeelay
Afar kalana qodob soo socdiyo,gabayga qaarkii dheh
Qawlkii Afyare sheegay baan,qayb ka soo xigane
Qolo-qolo la sheegtiyo abtiris qiima lagu waaye
Quwaddeena waa waxa ka dhigay,taan wax qaban karine
Kuwa Yurub u quud doontay baan,qawl yar dhahayaaye
Quudkii ilaahay qoraad,qayb ka helaysaane
Maxaad ugu qamaamteen halkaas,Qaaddir baa jira’e
Ruuxii qariibaa nafluhu,quursan jiray abide
Ri’ qalaana orgi qooqan iyo,qoobish baa hela’e
Miyaad quusateen waa qarracan,ficilka qaarkiise
Qorsho xumo haddii aynaan baran,qalad ma yeelneene
Sida ari qabcada loo jafoo, wiiras qaylinaya
Qamadiga shisheeyuhu hayaan,kuma qamaamneene
Dhulkeenaan qabaw iyo lahayn,gubata qiiqdaaye
Nin qaayibay kamuu tago runtii,qanigan buuxaaye
Qooraansi baa ina helaye,qiil maa uu jiro’e
Afartaa qallooc aan ka digay,duul qarribankii dheh
Sidii quube umeerin jirey,qiire maw yeelay
Afar kalana qodob soo socdiyo,gabayga qaarkii dheh
Qodaxdiyo suntiyo aramidaas,gaadhay qarankeena
Ma qiyaasi karo hawlahaas,qaarba nooc yahaye
Kuman baa qumbulad lagu dhuftiyo,qaraxyo waaweyne
Doon qallibantay kuman baa ku lumoo,baduhu qaateene
Qabrigooda lama arag kuwaas,meesha laga qodaye
Qalbi dhoof kuman buu ku dhacoo,qaraw aan daynayne
Qalwo gibina kuman baa ku jira,jeelka qaxarkaaye
Oo waliba qarash lagu baxshaa,qaalmo loo gado’e
Kuman baa shisheeyaha u qora,siro qarsoonaaye
Dabadaa la qaban jiray haddii,caano qaar tago’e
Ragga gabayga qiimaha leh iyo,tiriya qaafleyda
Ummaddii xumay qaayibtaye,qumiya laabteeda
FOOLBUUG
dhanka kale ninkii feejigmoo fuliya hawshiisa
Gabaygan waxaa tiriyey maansayahanka da’da yar ee cabdullaahi shire
yuusuf sannadku markuu ahaa 2013. Sida qof waliba uu indhihiisa uga
bogon karo gabaygu wuxuu ku saabsanyahay cinwaanka sare ka muuqda, waa
aaladda isku xiriirisa bulshada ee loo yaqaan faysbuugga. In badan oo
ka mida dhallinyarada adduunka ku nool ayaa waxa ay waqtigooda
geliyaan adeegsiga faysbuugga gaar ahaan kuwa soomaaliyeed dal iyo
dibad kuu doonaba ha ku sugnaadee. Sida la hubo hal-abuurku marka uu
gabaygan tirinaayey waxaa uu ahaa arday dhigta fasalka labaad ee
dugsiga sare ee cumar samatar. Hadaba, waxyaalaha ku dhaliyey inuu
gabayga tiriyo waxay ahaayeen ka dib markii uu arkay dhallinta oo aad
ugu mashquushay ugana hambaasay hawlohoodii adduun iyo aakhiroba.
Sida uu noo sheegay laftiisu aad ayuu u isticmaali jirey faysbuugga.
Waxana uu ku bilaabay:
faysbuug wareer iyo keen fara la taagaaye
fiiro gaara baan saarayoo waa fajacayaaye
ka fitnee waqtiga ninkaan feejignaan karine
fikradiyo waqtiga ani isii oo fal kale daa
fikirkaas ayuu kuu bandhigi ama farriintaase
faralkiyo sunnaha aan ka tegin fiidiyo ayaanba
fasybuug karraayoo wanaag faraha taabsiiye
farxad iyo wuxuu la kulmayaa guulla filan karo’e
fasahaadna waa tuuba xiray soo farraqiddiise afartaas fagaare iyo gole fiid ma ka caddeeyey
deelqaaf ma falo’e hagaag maw fududeeyey
cod faseexa oo lala fajaco foori maw raacshay
falkaliyo qodob fiiro wacan aan furfuro maanta ma falaado ruuxii fakara ficil samayntiise
inta uusan falin buu dhacdada fiiro geliyaaye
haddii diintu aysan ina farin fogee buu orane
hadday fiicanyihiin waa uu qaban waana uu fuline faysbuug haddaad fiid gashoo caashaq farageliso
fagaaraha xod-xodashada haddaad aayar fududayso
fariid aad jeclayd aad dhistaan jacayl faraq weyn leh
faa’idiyo wuxuu dhali karaa faraxa dadabeede
faa’ideyso ficil wacan qabo fiidda waad tagiyeSOOMAALIDA SAAKA IYO KUWA SUBAXYADII HORE
Soomaalida saakay iyo kuwa subaxyadii hore waa sil-silad aan daba
dheerayn kana kooban dhowr hadal iyo hadal celis.
inkastoo ay sil-siladuhu leeyihiin shuruudo ay ka mid yihiin in ay
isku xaraf ku socdaan oo aysan deel-qaaf yeelan aysanna ka bayrin
xarafkii sil-siladdu ku socotay sidoo kalana aan baddii maansadana
laga bayrinoo haddii ay gabay ku socotay in aan gabayga laga weecan
haddii ay jiifto ku socotay in aan jiiftadii la garab marin iyo haddii
ay geeraar ku socotayna in aan geeraarkii la waydaaran, misna
sil-siladdan yari taa waa ay khilaafsantahay.sababaha ay la
khilaafsantahayna waxaa ugu waaweyn iyadoo aan abwaanno kala duwan ka
iman iyo iyadoo uusan xifaaltan saa u buuran oo laysku hayaa jirin.
Sida magaceedaba ka muuqata, dadka soomaaliyeed isbadel aad u weyn
ayaa ku dhacay, oo meeshii waagii hore lagu faani jirey fardaha iyo
geela waxaad arkaysaa iyadoo baabuur iyo guryo waaweyn lagu faanayo
dekedo iyo gegi diyaaradeedyana lagu faataabakhlaynayo,meeshii raggu
cimaamadaha iyo go’yaasha shaalka ah jeeni qaarsan jirey soo lama
arkin garmadowdii oo suud inta isku kala goysay rati hoggaankii ka
kala go’ay u ekaatay,meeshii gabadhu inta go’ iyo garays xirato
mayraxdeeda iyo geeddigeeda aayar samaysan jirtey soo lama arag
gabdhihii inamada ahaa oo inta cambuur iyo goonno isku tolan oo
khafiifa inta isku giijisay taleefan gacanteeda ka weynna qaadatay
aayar suuqa layrka leh sidii neef baadiya mulacyeynaysa.
Intaas oo isbedela iyo kuwo kale oo aan la soo koobi Karin ayaa
dadkeennii wada bedelay taasna waa tan gabyaa cabdulaahi shire yuusuf
uu ka sameeyey sil-siladdan yar.
Waxaa hadalka bilaabay wiil kubadda dheela oo magaalada ku dhaqan
isagoo gabar xod-xodanaya, wuxuuna yiri:
Ragga baasha joogiyo
Baxdowyada difaacyadu
Marka ay baqaanoo
Bakadaan dhammaantood
Bar-barkaa kaleetana
Banoonigu u wacan yahay
Ninka baaska dheeloo
Cagwareejin ba’an iyo
Bilis yaable keenoo
Barta shabaqu yaalliyo
Birta toogta waa ani
Bilihii horeetana
Ninka guusha birimada
Billadaha ku qaatoo
Inta loo bannaan baxay
Dadku wada boqooleen
Magaciina baahoo
Inta boor ah lagu qoray
Hadduu maanta barashiyo
sheeko kula bilaaboo
Bar-barkaaga uu yimid
Baahi waad ka durugtaye
Baashayda soo aad.
Nin reer miyi xoola dhaqato ah ayaa waxaa uu maqlay ninkan gabadha
kubadda iyo haragan yaree lagu cayaaro ku soo jiidanaya, aad buu ula
yaabay waana garoo waxaa horay loo yiri, “Ninba ceesaanti ceel keen”.
Waxaa la sheegaa in nin reer miyi ah uu arkay dhallin yaro kubbad ku
cayaaraysa garoon dhinaca magaalada laga soo galo ah. Cabbaar hadduu
daawanayey, yuu aad ula fajacay dadkan tirada badan ee bahashan yar
isku haysta oo midkii soo gaaraana uu laadka ku kicinayo, markaasuu
inta asna soo laba lixaadsaday haraati ku kiciyey oo uu joqof
(toorray) yaroo u xirnayd inta galka ka jiitay laba gudub ka dhigay
ooye, “rag waaweyn baad tihiin maantoo dhanna waxaad isku haysataan
waxan yar anigaa nin waliba xabbad u gadayee iska daaya waaxay raggu
maba noolee waaba xuurtoodaye”.
Ninkaas migiya ku dhaqan ayaa waxaa uu tiriyey gabaygan soo socda oo
uu isna gabadhii ku shuushaaminayo. Wuxuuna yiri:
jeenicad habeenkuu u dhacay jiidda reer yaallay
Oo jiitay neefkii cayilay oo jidka la qaaday
Ooy baqo lajeesteen dhaammaan barbaarrada joogay
Anaa toorri jinni soo dafoo dagaal jaan galay’e
Waa taanba kala jeexayoo jabiyey bahalkiiye
Jagadaas ayaan gaaraye jamaadeey ii kaalay.Ninkii reer miyiga ahaa isaga oo la yaabban dhallinyarada iyo
dhaqamadooda cusub iyo hadallada ay adeegsanayaan ayaa waxa uu yiri:
Iga booti bay wada barteen badi ahaantoode
Bilowgooda sheekada markaad dhegaha beegsiiso
Buun-buunin bay qabatimeen kala barkoodiiye
Haddii beretan laba koox dhex maro miduun baa badine
Ab-qaduu ka jafay bannaan hadal ku baasaane
Ka dhexbaxyey waa baabka ay bilahan dhahayeene
Kii dumar bilow sheeko la leh goortuu hadalka baahsho
Baraf baanba saaruu ku oran bilan yartii shalaye
Oho ka dheh boqolaal kun baa beegsadoo yiriye
Bal aan dhawrno baraha gaaxsan iyo ereyadaan bixinnin
Ninka reer miyiga ah waxyaabaha uu la fajacay waxaa ka mid ahaa
ereyada ay reer baladku adeegsanayaan oo u badan afsoomaali gacan ku
rimis ah iyo kuwo sidoodaba afka ku cusub. Isagoo taas ka duulaya yuu
waxa uu tirshay gabaygaan hoose waxuuna ku muujinayaa sida miyaga afku
hodanka ugu yahay, wuxuuna yiri:
Hawraartu waa hadal habsami laysu hoorshaaye
Horay hadalkii jirijirey haddaan qayb uga soo haabto
Haruubkuu ku tabay ina hannaan waa hal jirijiraye
Hawtal-hamaggu hilinkiyo ka bayr danu hagaagtaaye
Haruub dhacay ma toos shayn dhahaan doqon habawsaniye
Halkaa waxay ka raacshaan markay hiifayaan nacaska
Haluhuu la daaqaa qofkaad hanadka moodeene
Isagiyo halyeygana habeen haadku kala soocye
Intaas ka dib waxaa ku soo laabtay kii reer magaalka ahaa isaga oo
faanaya sheeganayana inuu nolosha tan ugu wacan ku noolyahay raaxo
adduunna loo dhamays tiray ayaa waxa uu yiri:
kii nooha raacoo haddana nolosha raaxeeya
Oo nalkiyo fareenjooyinkiyo layrka wada nuursha
Oo mukeyfta nooleeya iyo neecawda nasniinta
Oo suudka nayloon ah xiran iyo suunka nadarlaanta
Ookiyaale nugud madow ah qaba sida nabiil carabka
Ninkaas baa xarrago naadin Kara nur iyo jiilaale
Waxaa hadalkii maqlay ninkii miyiga ku dhaqnaa.Horaa loo yiri, “nin
meeli u caddahay meeli ka madow”. Waa nin faras iyo awr gaadiid u
yaqaan ee ma ahan nin baabuur iyo farsamadiis dhib iyo dheef waxa uu
leeyahayna aan arage unse arkay ariga oo marka uu guuxiisa maqlo ka
dida. Isaga oo laftiisu ku faanaya fardihiisa iyo nolosha uu ku
naalloonayo buu gabaygaan tirshay, ooye:Shaash wacane faraskaygu sheegganaa abide
Shan mirir buu ku soo qaban karaa geeddi shalay tagaye
Sharqantiisa booddada la mood aar shug soo yiriye
Shiddo iyo dhibaatiyo haddii guluf shil uu geysto
Shibaaxtame ma toogtiyo nimaan shiish ku fiicnayne
Qorraxdoo shucaac yeelatiyo shaqal fallaaraysan
Kaymaha shadaadka leh markuu shan-shan u daaqaayo
Shaashkiisu deymada u sheeg qurux shucuurteede
Kooraha markaan sheed ku raro oo shanta ku fiiqo
Oo uu shanshada maalayiyo socod shishayn geynta
Markaasaan xarrago sheegganahay sharafi waa doore.HORUSOCOD
Waxbarashada oo ah furaha dunida cusub ee maanta ayaa qof waliba waxa
uu ku rajo weynyahay in ay mar un fursaddu u saamaxdo inuu heer ka
gaaro.waa meesha laga yiri, “aqoon la’aani waa iftiin la’aan.”
Gabaygan oo uu tiriyey gabyaaga ay buuggan suugaantiisu aadka ugu
badan tahay waa ninka la yiraahdo Cabdulaahi Shire Yuusuf ayaa waxa uu
si tifaaf tiran u faallaynayaa talo bixin tusaalana siinayaa cid kasta
oo ra’yigeedu aqoon doon yahay,markaasna ku tirsiisiinayaa in ay
hammigooda ka dhabeeyaan aysana isu jilcin daruufaha ka hor imaan
doona. Waxaana uu yiri:
Indhawayd hannaan gabay lahaa waan ka haayiraye
Ma haleelin hawl taaganoon hadal ka dhiibtaaye
Sidaan looxa xeerkawga helay ila habboonayde
Hagar waxaa ka galay wiil tirsha hadaf la’aantiise
Inkastuu hadaaqoo muddo dhan hadallo sheeg-sheego
Suugaantu heerkay lahayd hiigsan kari waaye
Sida heego curatayoo ardada hamash ka soo saartay
Ama hoor irmaanoo ilmaha loo hitiqinaayo
Balaan hoorsho gabaygu waa hibo ilaahaye
Neefkii kulayl uu heloo haqad kaliil jooga
Wuxuu hoog dareemiyo haaro ruqo keentay
Waxay hogadu daysaa markii miri haleeshaaye
Doobkii halaha raacda oo hawdka kula jooga
Hawdii dabayshiyo waxay dhaxan haleeshaaba
Dhibta wuxuu hilmaamaa markuu bilcaan roon helo’e
Haybad iyo hadday kaa guraan Heetis iyo Raawis
Gaajada ku haysiyo fakhriga noloshu hiifaysay
Waxa aad hilmaantaa markaad ka hirqataa dhay’e
Halkaan uga socdaa waa inaad hadalka dhuuxdaaye
Hawl yari ku fahantood naxwaha ku hubsataa meel’e
Han u yeesha hawlaha jiriyo heer waxbarashaadka
Midkii aan hinkaad baran lawaa haluu siyaadshaaye
Hammuun iyo waxa uu qabaa hirtaanyiyo ciile
Waa ruux habeen soconayiyo hilaw madowgiise
Aas-aaska haantaba salkaa loo hormariyaaye
Halkaa markii latolo bay korkana ka habanataaye
Ruuxii cilmiga haybiyana waa hannaankaase
Horusocod wanaag baan rabaa hawl karnimo xooggan
Hidii-diilo wacan baan rabaa sii hirgelintiide
Jahligana hog baa loo qodaye ciidda ku hamsiiya
Ballantii habeen lagu kacaa hiir la fuliyaaye
War waanadu hambaas bay rabtaa lagu hagaagaaye
Sumcaddeennii heerkay lahayd horay usii qaada.
DHUXUN-REEB
Colaadaha iyo dagaallada sokeeyuhu waa waxa ugu xun uguna dhibta badan
ee ummad ka reeba asaageeda iyo himiladeedaba, taasina waa mid ay
fahmeen aayaheeda iyo ciribteedana arkeen dawladaha horumaray ee
maanta dunida ka calanwalleeya, waana sababta ay iskaga dhaafeen inay
is dilaan ama wax khilaafyo abuuraya ku kacaan.
Soomaaliya waa mid ay la hareen filkeedna ka reebeen musiibooyinka
dagaalada sokeeye ay xambaarsanyihiin in ku dhow rubuc qarni. Inkasta
oo ay hadda soo kabanayso misna weli waxaa la tabayaa kala dambayntii
iyo nidaamkii dalku waayo ka hor ku naalloon jirey.
Waxba wax ka darane,gobolka mudug ayey colaadahaas ugu darnaayeen
waxaana inta badan isku laaya dad ehel ah,daaq iyo degsiimana wadaaga.
Masafaadaan la yiraahdo dhuxun reeb waxaa tiriyey cabdulaahi shire
xilli ay magaalada Galkacyo ka dheceen dagaallo u dhexeeya dadka
deegaanka ah,isagoo waano iyo wax usheeg wadana waxaa uu yiri:
Dhiishaan la xoolayn, dhiqle kama badbaadee
Dhegtaan waano lagu shubin, same uma dhawaatee
Dhiiggaan lakala siman, nabad lagama dheefee
Dheehoon naq dherega helin, dhiil ma ay caddaysee
Dhiraan mayay ku soo dhicin, ubax lama dhalaashee
Dhurde goor xun joogaa, dhukay cunid ma daayee
Dhukadoo dibboodaa, dhurwaa lagama celiyee
Dhebi awrkii yeeshaa, reerka looma dhaanshee
Dhallaankaan dugsiga gelin, aqoon kama dhargaayee
Dhiciskii todoba jira, dhammays uma ekaadee
Dhabcaalkii wax haystaa, dheef kuuma quuree
Dhayal maaha diintuye, waa dhambaal xaqiiqee
Ruuxii dhadhamiyaa, dhabadeeda qaadee
Cimrigoo dhammaadiyo, dhimashadu xaq weeyee
Intii Eebbe uu dhigay, qofna dhaafi maayee
Aadmiga awood dhaba, loomaba dhammaynine
Dhurwaa dabin ka boodoo, dhan u leexda maahee
Hashii dhugato haysaa, dhukaan lagama fiirshee
Qorrax dheere goor ah, dhalandhool ma fiicnee
Misna dhaxanta dayreed, dhar la’aani waa jabe
Dhex-dhexaadka noloshaa, dhaqankuba ku wacanyee
Dhul-ballaarsi deegaan, caano lagama dhamayee
Wiil dhimasho mooyee,mid ku dhashaa mayeeshee
Dhiig ku daata mooyee, same kama dhalanayee
Dhaqaalihiyo noloshuba, waa ay dhammaanine
Dhaw-dhawda hadalkaa, waa dhaar khiyaaliye
Dhulka waa caddahay, sida loo dhexyaallee
Dhankaas baan ka leeyahay, dhalanteedba weeyee
Nin waliba dhankiisuu, maamul dhigid aloosaye
Waxaa loo dhisanayaa, waa wiilal dhaladee
Dhabaabaco ku jiir iyo, dhabanaano ma jirtee
Meel dhiiri noqotay, orod laguma dhaafee
Dhibta beere wuu jabin, ama waaba dhimannine
Xabbad baa ku dhacasoo, dhafoorka dalooshamin
Culumada dhammaantood, dhambaal baan udirayaa
Dhankaa caaqiliintana, dhambaal baan u dirayaa
Dhib dagaal ta ugu daran, waa dhiigga deriskee
idinkoo dhan Eebbiyo, sharcigiisa dhaafayn
Arrintaan dhammeeyoo, heshiisiin u dhaadhaca
Dhegihiisa ruux qaba, waano waa u dhigantahay
Dhan-wareerto waa lumid, dhabadii miyira qaad
Dheelliga jan-jeerkaa, qalloociisa naga dhawr
Dhibta daa dhegaha fur, nabad dhaqan ka sii dhigo
Rabbi Nabad ha dhaliyoo, dhulka lagu nagaadaa.
DHIIN-GUDUUD
Jacaylku waa dareen aadamaha haleela kaasoo inta badan loo aaneeyo in
qof uu qof kale jeclaado sababo jiro awgood waxaase sababta ugu weyni
noqon kartaa in uu qofku jeclaado inuu qof kale nolosha la wadaago
sidaasna ay ku noqdaan jaalleyaal dhibta adduun iyo dheefteedaba
qaybsada inta ay noolyihiin.
Inta la ogyahay dunida waxaa soo maray dad u dhintay jacayl ku dhacay
owgiis waxaana tusaale u soo qaadan karnaa cilmi boodhari oo ahaa nin
u geeriyooday jacayl uu u qaaday gabar lagu magacaabo hodan.
In badan oo dadka ka mid ah ayaa ku kala ra’yi duwan jacaylka, waxaase
loo badan yahay in uu jacaylku yahay tiirka ay bulshadu ku dhisantahay
kaasoo ay ka soo unkamaan aadanuhu taasoo macneheedu yahay waa
aasaaska qoyska.
Gabaygan soo socda abwaanku waa Cabdulaahi Shire Yuusuf e waxa uu kaga
hadlayaa arrintaas aan kor ku soo qaada dhignay ka dib su’aalo ay
dhowr jeer weydiiyeen dhallinyaro saaxiibadiis ahi oo ah in uu
jacaylka wax ka yiraahdo. Wuxuuna yiri:
Mar hadii jacayl kugu dhacoo, dhidibka uu aasto
Dhayal maaha caashaqe haduu, dhaqanka saameeyo
Dhuuxiyo lafaha iyo haduu, xidido dhiig qaadsho
Dheehashada indhuhu beegsadaan, dhuuban gabar fiican
Taasoo dhammays quruxa iyo, dhiin-guduud midab ah
Oo xishoodna lagu dheehayoo, dhigatay diinteenna
Hooyadeedna dhabeel ay tahoo, dhiirrigelinayso
Dhexdu madagta ay tahay, qosolna dhoolla caddaysa
Dheereenahaynoo socodka, laafyo dhinaclaysa
Dhalashada xurmaysiyo bulshada, dhiigga la wadaagta
Dhammaystaa ilaahay ka dhigay, dhool gu’yoo da’aya
Dhankeedaa diyaar loo noqdaa, dhidibka koowaade
Dharka fiican intii la xirta oo, dhaashid lays mariyo
Dhalandhool kulay tahay, marbaa lagu dhaqaaqaaye
Hadal dhumucle salaamaha marqura, dhiigga qaadaaya
Geeraarro aan kala dhicinbaa, loo dhuraa abide
Kaftan mar dhuuxyeyn ah baa, lagu dhanaanshaaye
Ammaanteedaa lagu dhereriyaa, dhudo barwaaqaaye
Dhulka aagga ugu wacan dalxiis, anaa kuu dhigaya
Ayaa lagu dhahaayoo illeen, dhaladki weeyaane
Dhismayaasha kii ugu qurxoon, waan dhexdegaynaaye
Dhawr boqol adduun le’eg Ayaan, dhiibin oo bixin e
Waalidkaa ayaan dhihin bal hoo, xididna waan dhawrin
Intaasoo dhan goortaad dhahdoo, dhegaha gaarsiiso
Iyadaaba kuu dhega nuglaan, hadal dhammaantiise
Shiikh diinta laga wada dhigtaa, dhammayn meherkiiye
Markaasaa dhismaha reerka iyo, wada dhammayntiisa
Loo dhaadhacaayo durbaba, dadab la dheefshaaye
Dhallinyarada heesaha tuntaa, loo dhawaaqdaaye
Dhaantada iyo gabayada ayey, dhawr mar xarakayne
Dhallaan Eebbe idin sii ayey, hadal ka dheeraannin
Aamiinta baa loo dhahaa, hadal aan dheerayne
Dhaqdhaqaaq haddii uu dhacoo, aadanuhu dheelmo
Adigiyo dhiggaagaa ku harin, aqal dhexjoogiiye
Iidhiib faraantiga dhahoo, weelka wada dhaami
Dhuumaha biyaha qaada iyo, dhaalashaba dooji
Dhunkashadana ha moogaan, waa dhabada kayde
HOODO
Gabaygan soo socda oo uu tiriyey gabyaaga lagu magacaabo Cabdulaahi
Shire Yuusuf waxa uu kaga hadlayaa waxqabadka bulshada dhexdeeda ahi
inuu ka muhiimsanyahay in dawlad ama kaalma shisheeye laysku halleeyo
waxana taas kuu caddaynaysa maahmaahda soomaaliyeed ee tiraahda “gacmo
wadajir ayey wax ku gooyaan”. Xilliga uu abwaanku gabayga tirinaayey
waxa uu la hadlayey arday ay isku dugsi ahaayeen kuwaas oo hawlo wax
ku oola ka qabtay dugsigooda. Hadaba isaga oo dhiirri gelinaya kuna
ammaanaya hawsha culus ee ay qabteen iyo guusha ay dugsigooda usoo
hoyiyeen ayaa waxa uu yiri:
Siciidow habkii gabay beryahaan, waan ka haajiraye
Habeen iyo dharaartaba anaa, hawlo kale galaye
Maantana dantaa ii hurtee, gabay ma hoorsheene
Iga hoo waxaan kuu wadaa, hadal duxdiisiiye
Ardaydii halkaan dhiganaysoo, heeganka ahayd
Hawlihii waxqabadyada markii, loo hagaag galay
Aan kuu hoorsho say ugu hureen, hagar la’aantooda
Horin baa badeellada hayoo, ciidda horay geeyey
Horin baa halkii ay galaan, hadal ka keenaayey
Horin baa had iyo goor kaamaro, horay la soo taagan
Hog-dalooshe horin baa garweyn, lagu halleeyaaye
Horin baa ku horumaray habka, ciidda loo hilo’e
Hayb kaloo habboon baa jirtee, maanta iga hoo
Ardaygii hagaagsani marbuu, hadafka gaaraaye
Horumar doone hawlaha waxqabad, heegan u ahaade
Ku hagoogte haybad iyo sharaf, hilin kastoo muuqda
Hadal wacane himilada seexdaa, horay usii raace
Hagarbexe sida ugu habboon, maalka hor udhiibe.
Maalin bay halkaan waxay ahayd, heel aan fiicnayne
Maantana hagaag weeya oo, waa habboontahaye
Waajibkii barbaan hanannayoo, geynay heegada e
Is habeeya horusocodku waa, hoodiyo ayaane
SAAXIIB
Heestan saaxiib waxaa curiyey cabdulaahi shire. Waxayna ka hadlaysaa
cidda saaxiib kuu noqon karta iyo sidaad ku xulan lahayd saaxiibka
wacan, ogowna saaxiibku waa cidda ku hoojisa ama ku wanaajisa waxna
kaa dhigta. Soomaalida kelmedda ‘saaxiib’ waxaa mooddaa in khalad loo
fahmay oo waxaad arkaysaa mararka qaarkood qof aad Ayaan meel isaga
soo hor baxdeen inaad marka kale eed aragto aad dhahdid “saaxiib ii
warran” hadde waa mar waxaad is aragteenba. Hayeeshee, saaxiibku waa
sidaane laabta ku hay:
Saaxiibku waa kuma?
Ma sun baa ma daawaa
Ma qof dhaqan sillooniyo
Ku sifoobay hoogbaa
Ma qof saama leylkii
Sarqaamoo wareeroo
Dadka boor ku sayrshaa
Idinkoon sifaalaha
Waqti badan ku sii lumin
saaxiibku waa ruux
Samo iyo wanaag iyo
Sumcad lagu yaqaanoo
Safka caaqiliintiyo
Culimada la seexdoo
Sarajoog wax qabadliyo
Garaad soo iftiinshoo
Garta soocideediyo
Xukunkeeda wada saxa
si kalana aan eegnee
Saaxiibku waa ruux
Sidko laysku maaliyo
Sibraar iyo caaniyo
Sumalada cayilay iyo
Sixin iyo xuukiyo
Subag badan ku siiyoo
Sedka lacagta bixiyee
si kalana aan eegnee
Saaxiibku waa ruux
Surinkaad dhaqaaqdaba
Cilmi kugu siyaadshoo
Soomaaligeeniyo
Gabayadana saafoo
Suugaanta hodankaa
Iyo sayniskeenaba
Marba qayb ku siiyee
si kalana aan eegnee
Saaxiibku waa ruux
Sakal turun-turroodliyo
Simbiriirix kula neceb
si kalana aan eegnee
Saaxiibku waa ruux
Arrintuu sameeyaba
Talo kaa sugaayoo
Sideebaynu yeelnaa
Hadalkiis ku soo dara
si kalana aan eegnee
Saaxiibku waa ruux
Qummanaanta soohani
Ku sifoobay idilkiis
si kalana aan eegnee
Saaxiibku waa ruux
Isha saxarka kaa gala
Sideedaba ka naxa oo
Caa wimaad sameeyeeSil-siladda tixdaydaan
Ku tilmaamay saaxiib
Adiguna la saaxiib
Mid sagaashan boqolkii
Seeteeyey dhaqankaas.
DOORSOON
Jiiftada doorsoon sida magaceedaba ka muuqata waa is bedel; mid san ha
noqdo ama mid silloon ha ahaadee. Balse sida jiiftada ka muuqata waa
doorsoonka kiisa liita ee aan wax tarka lahayn dadkana u horseedaya
dullinimo iyo inay asaagood ka haraan ama hoos imaadaan.jiiftadani
waxay guud ahaan ka hadlaysaa dunida inagu meegaaran, se waxay si gaar
ah uga hadlaysaa soomaalida ku go’day badaha qaraha waaweyn ee
talyaaniga iyo liibiya u dhexeeya. Waxaa kaloo iyaduna arrin la yaab
le ah in qofkii dibadda ka yimaada aad moodid inuu kuwa gudaha ku
sugan ka awood iyo magac dheeryahay oo uu isagu yahay boqorka kaynta.
Waxaa kale oo ay taabanaysaa dhirta iyo deegaanka lagu takri falay ee
la burburiyey lana siistay lacago yar oo aan xitaa cidda falkaas ku
kacday kaafinayn, ugaartii oo la laayey oo la iibsaday harageedii oo
iyana la siistay waxaan maalin ka badan ku hayn Karin.
Hoheey! dunida maantaa, danbigeedu badanaa
Docda ay u socotiyo, jihadeedu dilanaa
Sida dalabka maygaag, iska daba dhaqaaqdaye
Iska daba wareegiyo, dil-dillaanku waa maxay?
Dabka shidan muxuu yahay, daaruhu hulaaqee
Dalka laga tagaayiyo, dawarsigu ma daw baa?
Qofkii doonta raacaa, doog miyuu arkaayaa?
Durba guri qurxoon iyo, dahab miyuu u tagayaa?
Dalka haddii la joogana, ma cadaab ku daah baa?Hoheey! dibirta gaaladu, waa ina dilootoo
Dakharkoodu waa kaa, daannada na gaarshoo
Dimuqraadi baas iyo, waxun nagu dudubiyoo
Xuquuq baan u doodnaa, diiwaan ku soo qore
Deeq baannu bixinaa, gar-gaar baan dalbaynaa
Dumarkiyo carruurtaan, duudsiga ka saarnaa
Ruuxii dagaal gala, dambi baan ku oognaa
Been dacas la’aaney, nagu daadaheeyaan
Taa waxaa daliil u ah, ama nooga digi kara
Ruuxii dagaal gala, dambi hadday ku oogaan
Dalalka iyo maxaa ay, daaraha u gubayaan?
Dambi kooda soo gala, dacwad maysan qabanayn?
Diiradda iyo shiishkay, ciraaq subax ku daareen
Dilkii ay ku fuliyeen, ninkaan lagu deg-degi jirin
Iyo dabar go’eenniyo, diinteennoon ka roorniyo
Weerarrada daxlaystiyo, shirqool bay diyaarshaan
Hayeeshee damiir jira, layskama af-duubee
Sida awrka doohdaa, dacay miyey na geliyeen?
Dal-dal iyo miyey cayn, dusha nagaga dhuujeen?
Mise doqon naf malehee, inagaanba diideyn?Hoheey! dagal adkaa iyo, rugihii la dumiyaye
Diintii macaanayd, maxaa looga kala diday?
Muslimkaan is dilayiyo, doc-ka boodku waa maxay?
Waxaan diintu ina farin, maxaa aan u dalabnaa?
Firqo doodasoo oran ,diin male kuwaas kale
Dariiqii saxnaa iyo, janno dalaq miyey dhihin?Maw di’iyey maansada, sida dayr barwaaqaa
Shire quubbe darartii, ma deeqsiiyey aadmiga?
Dacwad kalana waa hawl, laabtay danqinasee
Dhegihiin diyaarsada, waa duni habawdeeHoheey! daawad iyo raba, doobi lagama maaloo
Intii baarqab lagu daro, jeex laguma daayoo
Dabradii wacnayd iyo, dureemada ma quutaan
Duurkiina la baabi’i, dacal iyo ilaa dacal
Waynaga danteennii, daayacnoo hallaynaye
Dalkii xaalufaynoo, duleel maran ka yeelnee
Wax ka darajo wacanoo, ina deeqa maa jiri?
Roobkiyo dabaylaha, maxaa laga dugsanayaa?
Waynaga dalxiis iyo, dal shisheeye aadnee
Soo keennu daymada, uma daraja roonoo
Ruuxii daryeelaa, darajadiisa muu helo?Hoheey! Dawarnimadiyo, doorsoonku waa maxay?
Dhaqankeenna doorkaa, maxaa loo dafirayaa?
Ragga timaha dabayaa, dumar miyey noqonayaan?
Wat is daat qofkaan oran, ma aqoon daciif baa?
Mise quud dacaam iyo, tuugsi baan ka dayanaa?Hoheey! dumarkii waa jabay, da’ kastooy ahaayeen
Dubkii ay lahaayeen, waa kuwaa dayacayoo
Dawo gaalo keentay, xuubkoodii ku diiree
Diyaanada la’aanteed, raggu muusan doonayn?
Haddaan daanka laba Marin, midabkii ma dugul baa?
Tii daa’im kuu qoray, ma tanaa ka doorroon?
Pingback: kimim ben